20- طه [رمزى است‏خطاب به پیامبر اسلام]

در این سوره، خطاب به پیامبر اکرم، داستان شگفت موسى و برخوردش را با فرعون و جادوگران و شیوه انحرافى سامرى را درحرکت ارتجاعى او در جامعه بسوى شرک و نجات قوم بنى اسرائیل از چنگ نظام فرعونى را بیان کرده تا دلگرمى پیامبر و آموزش مسلمین فراهم آید. در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواى ابلیس و هبوط و خروج آدم از بهشت‏یاد شده است.

از سوره‏هاى مکى است و 135 آیه دارد. و به نام سوره «حکیم‏» هم یاد شده است و نام دیگرش هم سوره «کلیم‏» است.

21- انبیاء [پیامبران]

در ابتداى سوره، اساس دعوت پیامبران، فرجام پیروان و مخالفان، موضعگیرى خصمانه مشرکین با آئین توحیدى بیان شده و در خلال سوره، یادى از سرگذشت: ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، یونس، زکریا و یحیى به میان آمده است.

و نیز از قیامت و معاد، که در کنار توحید، سر لوحه دعوت همه انبیاء است، در پایان سوره یاد شده است. در واقع، این سوره، با بیان این معارف اتمام حجتى است براى هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اینکه در محکمه قیامت، به حساب‏ها رسیدگى خواهد شد.

شصت و دومین سوره‏اى است که در سال 6 بعثت در مکه فرود آمده و داراى 112 آیه مى‏باشد.

22- حج

[قصد و آهنگ و نام یکى از عبادات اسلامى که از فروع دین است]

از آیه 26 تا 37 از ساختن کعبه و فوائد و آثار فریضه اجتماعى - سیاسى - عبادى حج و اعمال این عبادت، سخن به میان آمده است. و قبل از آن، از هیبت و عظمت بر پا شدن قیامت، در 10 آیه سخن گفته شده است.

مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشرکین از مطالب مهم دیگر این سوره مى‏باشد. و در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنیا و آخرت یاد مى‏شود.

در سال 3 هجرى در مدینه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آیه دارد.

23- مؤمنون [ایمان آوردگان]

در 11 آیه اول صفات و ویژگیهاى مؤمنین را از قبیل: خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زکات، حفظ عفت، امانت دارى، بیان مى‏کند و سپس به خلقت انسان و نعمتهاى خدا و دعوت انبیاء و معاد مى‏پردازد. عکس العمل اقوام در برابر دعوت نوح و موسى و عیسى و کلا انبیاء الهى در این آیات آمده است.

118 آیه دارد و از سوره‏هاى مکى قبل از هجرت است.

24- نور

خداوند نور آسمانها و زمین و تجلى بخش هستى است.

آیه 35 و بعد از آن مطالعه شود که آیه معروف (الله نور السموات ...) است. داستان «افک‏» هم در آیه 11 بیان شده است.

این سوره، از سوره‏هاى مدنى است و مشتمل بر آیات حدود الهى و نمونه‏هاى دیگرى از تشریع و قانونگذارى و حجاب و مسائل تربیتى و آداب و اخلاق معاشرت و ورود به خانه‏ها و کنترل چشم از گناه و رعایت عفت و ترک خودآرائى و خودنمائى زنان در خارج از خانه مى‏باشد. پیام سوره، گردن نهادن به دین خدا و اطاعت از فرستاده اوست.

64 آیه دارد و در حدود سال 10 هجرى نازل گشته است.

در حدیث است که «با تلاوت این سوره، عفت‏خانواده و اولاد خود را حفظ کنید.

نیز: به زنان این سوره را بیاموزید که داراى موعظه است.

25- فرقان [جدا کننده]

فرقان یکى از نامهاى قرآن است. به این اعتبار که این کتاب، جدا کننده حق از باطل و هدایت از گمراهى است. به آیه اول رجوع شود.

این سوره کلا در تقویت روحى پیامبر در تبلیغ مکتب و استقامت در رویاروئى با مشرکین و عناد و لجاجت آنهاست. طرح کردن قیامت و حسرت‏هاى مردم در آن روز، براى بیدار کردن وجدان بشرى از غفلت است. در این سوره از نعمتهاى خورشید، شب و روز، باد و دریا و ... یاد شده و از آیه 63 به بعد صفات متعددى براى «عباد الرحمن‏» آمده است. در مکه نازل شده و 77 آیه دارد.

26- شعراء [شاعران]

در 4 آیه آخر این سوره، سخن از شاعران بیهوده گوى بى تعهد و عمل، و نیز ستایشى از شاعران مؤمن و عمل کننده و یادآوران خدا و پیروزمندان بعد از ستمدیدگى، به میان آمده است. این، شیوه‏اى است براى محتوا و جهت دادن به یک نهادى که در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ایمان است.

این سوره هم مانند بیشتر سوره‏هاى مکى در رابطه با عقیده و توحید و نبوت و معاد و بهشت و دوزخ مطالبى دارد و از سرگذشت موسى و ابراهیم و نوح و هود و صالح و لوط و شعیب یاد مى‏کند و در نهایت به اسلام و پیامبر اشاره دارد.

227 آیه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مکه نازل شده است. نام دیگر سوره «جامعه‏» است.

27- نمل [مورچه]

در آیه 18 عبور سلیمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان که مسخر فرمان او بودند، از وادى مورچگان، بیان مى‏کند و توجه مردم را به عظمت آفرینش در مورچه معطوف مى‏کند. بخاطر داستان سلیمان، این سوره به نام «سلیمان‏» هم نقل شده است.

در این سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاریخ، سرگذشت تعدادى از انبیاء و موضعگیرى مشرکین مکه و مشرکان سابق را در امت‏هاى گذشته به یاد مى‏آورد و فرجام کار مؤمنان و مخالفان را تصویر مى‏کند.

این سوره که 93 آیه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مکه نازل شده است.

28- قصص [قصه]

در این سوره، قصه‏هائى از ولادت موسى تا نبوتش و مبارزه‏اش با فرعون و نجات بنى اسرائیل از استضعاف، و نیز زراندوزى قارون و سرنوشت تلخش، بیان شده است.

این سوره که قبل از هجرت در مکه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختى و شدت و رنج مسلمانان، مقایسه‏اى است با شدائد بنى اسرائیل در چنگ فرعون، و نویدى است براى پیروزى و وراثت زمین و امامت تاریخ و شکست طاغوتها.

داستان موسى و فرعون، در اینجا نقش سمبولیک خود را در نشاندادن مبارزه دائمى حق و باطل و پیروزى نهائى حق، بخوبى ایفا مى‏کند.

کلمه «قصص‏» در آیه 25 آمده، آنجا که دختر شعیب، پیش پدر از کمک موسى به آنها در کشیدن آب از چاه براى گوسفندان شعیب، تعریف کرده و آن قصه را بازگو مى‏کند. از آیه 76 به بعد از روش زراندوزى و تکبر قارون انتقاد شده و سرنوشت مذلت بار و فرو رفتن او را در زمین بیان مى‏کند.

این سوره 88 آیه دارد.

29- عنکبوت

با تشبیه کردن کافران در عقاید الحادى خودشان به عنکبوت که سست‏ترین خانه‏ها را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم مى‏ریزد، سستى بناى اندیشه‏هاى مشرکان و ماده گرایان را بازگو مى‏کند که حباب اندیشه‏هایشان بر روى سرابى خیالى و پوچ استوار شده است. آیه 41 این حقیقت را گفته است.

این سوره مکى که قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، کلا درگیرى ایمان آوردندگان را با فتنه انگیزى‏ها و کارشکنى‏ها و اغواهاى مخالفان بیان مى‏کند و نمونه‏هائى چند از زندگى ابراهیم و انبیاء دیگر و فداکارى‏هایشان در راه خدا مى‏آورد و مؤمنان را بیاد تکالیف و تعهدات و صبر در این راه مى‏اندازد. مشتمل بر 68 آیه.

30- روم [نام کشورى است]

در آغاز سوره، از پیروزى روم پس از شکست‏خوردنش از ایران خبر مى‏دهد. این پیشگوئى و حادثه مربوط به صدر اسلام است و در واقع نوید پیروزى امت مسلمان را پس از شکست دو ابر قدرت آن روز جهان مى‏دهد و تقویتى است براى مسلمین آن روز که مورد آزار مشرکین مکه قرار داشتند و آینده‏اى تابناک را در افق حیات بشرى نشان مى‏دهد در چندین آیه متوالى آیات و نشانه‏هاى الهى را با ذکر مصداق، از مخلوقات و پدیده‏هاى زمینى و آسمانى بیان کرده، سپس انسانها را متوجه فطرت خدا آشناى خودشان مى‏کند: آیه 30 و 42 و در نهایت، باز گریزى است به مسئله مهم یعنى معاد و حیات جاودان پس از مرگ.

هفتاد و نهمین سوره‏اى است که با 60 آیه، در مکه و قبل از هجرت نازل شده است.