11- هود [نام یکى از پیامبران]

علاوه بر یادى که از هود - پیامبر قوم عاد - در آیات 50 تا 60 شده است، این سوره مشتمل بر معارف الهى و احکام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت مى‏باشد و از آیه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پیامبر و همچنین سرگذشت صالح و لوط و شعیب و موسى نقل شده است.

این سوره 123 آیه دارد و در سال 9 بعثت در مکه نازل شده است. پیامبر فرموده: سوره هود مرا پیر کرد. این بخاطر آیه 112 است که خدا دستور به استقامت مى‏دهد.

12- یوسف [نام یکى از پیغمبران]

این سوره که 111 آیه دارد و در سال یازدهم بعثت در مکه، پس از سوره هود نازل شده سرگذشت عبرت آموز یوسف، پسر یعقوب پیامبر را به تفصیل، بیان مى‏کند و در آیات آخر، یادى مجدد از دعوت انبیاء و موضعگیرى مخالفان و پیروزى و نصرت نهائى خداوند بعمل مى‏آید تا مؤمنین، به راه خویش دلگرم‏تر شوند. در بعضى احادیث آمده که چون در این سوره فتنه‏گرى زلیخا و غیر او آمده به زنان یاد ندهید و بجاى آن سوره «نور» یادشان دهید که سرشار از مواعظ و احکام حجاب است. (از على علیه السلام تفسیر البرهان ج 2 ص 242.)

13- رعد [غرش آسمان و ابر]

در آیات 12 و 13 سخنانى درباره رعد و برق و صاعقه، آمده و از این پدیده‏هاى طبیعى بعنوان مظهرى از قدرت و رحمت‏خداوند یاد شده است. اینها هم در مسیر کلى سوره که از توحید و خلقت و بعثت و راه و بیراهه و ... بحثت مى‏کند مى‏باشد.

از آیه 14 به بعد محور سخن، حالت پذیرى حق یا انکار آن است و نتایج‏خوب حق پذیرى و پاى بندى به تعهدات در مقابل خداوند را بیان مى‏کند و اینکه پیروزى نهائى از آن طرفداران دین خداست.

این سوره که 43 آیه دارد در اواخر سال 6 هجرى در مدینه بعد از سوره محمد نازل شده است.

14- ابراهیم [نام یکى از انبیاء]

در آیات 37 تا 42 این سوره، از دعوت و دعاى این بینانگذار توحید، ابراهیم بت‏شکن یاد مى‏کند و در آیات دیگر، مطالبى از رسالت و توحید و توصیف آخرت بیان شده است. در این سوره اشاره‏اى هم به سرگذشت اقوام بنى اسرائیل و عاد و ثمود دارد و سرنوشت‏شوم تکذیب کنندگان را یادآورى مى‏کند. بعد از سوره نوح، در مکه، قبل از هجرت نازل شده است، به استثناى بعضى آیات و 52 آیه دارد.

15- حجر [نام سرزمین قوم ثمود]

حجر، نام سرزمینى بین مدینه و شام بود که قوم ثمود آنجا مى‏زیستند و خداوند، حضرت «صالح‏» را براى هدایت مردم آن فرستاد. در آیه 80 خداوند از تکذیب این قوم نسبت به پیامبران و سر انجام شومشان که دچار عذاب شدند یاد مى‏کند.

داستانهاى تنذیرى و سرگذشت اقوام دیگر در رابطه با نبوت، از مطالب دیگر این سوره است. در چند آیه هم از خلقت اولیه آدم و دشمنى ابلیس با انسان و برنامه‏هاى اغواگرانه‏اش حث‏شده است.

پنجاه و چهارمین سوره‏اى است که قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مکه نازل شده و 99 آیه دارد.

16- نحل [زنبور عسل]

زنبور عسل و خانه سازى آن در کوه و کوخ و تهیه عسل از میوه‏ها و گلها و شفابخش بودن عسل در آیه 68 و 69 این سوره بیان شده و الهام خدائى به زنبور در این تدبیرها و نقشه‏ها ذکر شده است.

نعمتهاى فراوان زمینى و آسمانى خدا از قبیل دریا و کشتى، ماهیها، جواهرات دریائى، روشنائى ستارگان، باران، و چهارپایان و همچنین از مسئله وحى، بعثت، قیامت، بطلان عقاید مشرکین، کیفر اقوام و ... از دیگر موضوعات این سوره است. بهمین جهت نام دیگرش «نعم‏» (نعمتها) است. در این سوره، همچنین به بعضى از عادات و رسوم جاهلى هم اشاره و از آنها مذمت‏شده است.

این سوره در مکه بعد از سوره کهف (و قسمتى هم در مدینه) نازل شده و 128 آیه دارد.

17- اسراء [حرکت‏شبانه]

آغاز سوره اشاره به حرکت و سیر شبانه پیامبر از مکه تا مسجد الاقصى به قدرت الهى شده است. این حرکت، مقدمه معراج بزرگ پیامبر به آسمانها بود و رمزى از حرکت صعودى انسان در مسیر تکامل. نام دیگر این سوره «سبحان‏» است.

سرگذشت بنى اسرائیل و ضعف و قوت و پیروزى و شکست آنان، بعنوان مایه عبرتى براى مسلمانان در این سوره بیان شده است. بهمین علت، نام دیگر این سوره، «بنى اسرائیل‏» است. در این سوره چند نکته اخلاقى (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است. بهانه‏گیرى‏هاى مشرکین در نپذیرفتن دعوت قرآن در بخش پایانى سوره بیان گشته است.

سوره اسراء، 111 آیه دارد و در مکه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.

18- کهف [غار]

داستان اصحاب کهف، آن غارنشینان یکتاپرستى که از نظام شرک آلود «دقیانوس‏» به غار پناهنده شدند و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغییر نظام و زوال دقیانوس، به شهر برگشتند. به آیات 9 تا 26 رجوع کنید. داستان ذولقرنین و مسافرت موسى با خضر، از فرازهاى مهم دیگر این سوره است و در هر سه داستان شگفت این سوره، قدرت اعجازگر خدائى مشهود است. تباهى کار کافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پایانى این سوره است.

داراى 110 آیه است و در مکه قبل از هجرت نازل شده است. در حدیث است: هر که آیه آخر این سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتى که بخواهد بیدار مى‏شود. و در حدیثى دیگر آمده: هر کس هر شب جمعه این سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قیامت، با شهدا برانگیخته خواهد شد. (تفسیر برهان ج 2 ص 455.)

19- مریم [مادر حضرت عیسى]

در این سوره داستان مریم و ولادت عیسى(ع) و یادى از انبیاء دیگر و آیاتى مربوط به دین و آخرت و توحید و شرکت بیان شده است. گیرائى و جذبه این سوره، حتى پادشاه مسیحى حبشه را هم تحت تاثیر قرار داد و وقتى که جعفر بن ابیطالب قسمتى از آن را خواند. در پایان سوره، باز هم اشاره‏اى شده به نهایت امر متقین و مجرمین که بهشت و جهنم است.

در مکه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراى 98 آیه مى‏باشد.