61. صَف (ردیف و صف)

خداوند پیکارگرانی را که در راه او، همچون صفی فولادین و بنیانی استوار می جنگند دوست دارد. این مطلب در آیه4 از این سوره بیان شده است.

این سوره، تشویق و تحریک مسلمین به مبارزه با دشمن، و معرفی اسلام، به عنوان فروغی الهی و فروزان می‌باشد و نوید غلبه و حاکمیت این آیین را بر ادیان دیگر می‌دهد.

نام دیگر این سوره «حواریین» است. بمناسبت اینکه درآخرین آیه‌اش دعوت عیسی مسیح از «حواریین» برای نصرت دین خدایان شده است.

کلاً محور آیات این سوره بر دو موضوع «عقیده» و «جهاد» است. این سوره که 14آیه دارد در سال دوم هجرت در مدینه نازل شده است. 

62. جمعه

جمعه، روز بزرگ و عید هفتگی اسلامی است.

روز «جمع» شدن مردم در مساجد و مجالس دینی است، روز برپائی نماز پرشکوه جمعه (این عبادت سیاسی- اجتماعی) و اقامه این شعار است.

در این سوره، پس از توصیف خدا و بیان فلسفه بعثت و رسالت، اشاره به قوم یهود در رابطه با دین، دعوت به «نماز جمعه» می‌کند. (آیه 9).

در رکعت اول نماز جمعه، این سوره خوانده می‌شود. و جمعه و نماز جمعه در فرهنگ اسلام،

نقش بسزائی در تربیت و تهذیب و تعلیم، و تحکیم پایه‌های جامعه اسلامی دارد.

سوره جمعه 11 آیه دارد و در سال 2 هجری در مدینه نازل شده است.

63. منافقون (دوچهره‌ها)

در این سوره، به تشریح اخلاق و شیوه‌های منافقین وخصوصیتهای روانی آنان، همچنین توطئه‌ها و دروغپردازی‌هایشان پرداخته و مسلمانان را از آنها بعنوان «دشمنانی سرسخت» بر حذر داشته است.

این سوره هم در نماز جمعه خوانده می‌شود تا در اثر یادآوری نقش منافقانه دشمنان، مسلمین همیشه آگاهی خود را حفظ کنند. سوره درباره عبدالله بن ا’بی (از سران منافقین) نازل شده است.

11 آیه دارد و در سال 3 هجری در مدینه نازل شده است. و بعضی گفته‌اند که در این سوره در یکی از شبهای جنگ تبوک فرود آمده است.

64. تغابن (گول خوردگی و حسرت و خسران)

«روز تغابن» یکی از نامهای روز قیامت است که در آیه 9 آمده است. چرا که در قیامت، انسانها از اینکه برای حیات ابدی آن جهان، چندان کاری نکرده و عمل صالحی ذخیره نکرده‌اند و یا گناه و معصیت و فساد بهمراه آورده‌اند، احساس ضرر و خسران می‌کنند و حسرت و افسوس می‌خورند.

در آیه 9 از رستاخیز، با این نام یاد می‌کند و کلاً در این سوره، تشویق فراوانی به انفاق می‌کند تا انسان مفتون «اموال و اولاد» نگردد و در قیامت، مغبون و زیانکار به حساب نیاید.

با 18 آیه، از سوره‌های مدنی قرآن محسوب می‌گردد.

65. طلاق ( رها ساختن )

در این سوره، احکام و مسائلی کلی در مورد طلاق وعده زنان مطلقه و مسادل و احکام خانواده و... بیان می‌شود.

بهمین جهت، این سوره نام دیگری هم دارد وآن نساء (زنان) است. در کنار مسائل فوق، موعظه‌ها و اندرزهائی و بشارتهائی هم داده شده است. و یادی از هلاکت اقوامی بجهت سرپیچی از فرمان خداوند.

این سوره در حدود سالهای 7- 9 هجرت در مدینه نازل شده و 12 آیه دارد.

66. تحریم (حرام و ممنوع ساختن)

در آیه اول سوره، خداوند از پیامبرش گله و شکوه می‌کند که چرا برای جلب رضایت بعضی از همسرانش، آنچه را که خدا بر او حلال کرده، بر خود حرام می‌کند. این خطاب آمیخته به عتاب و سرزنش، در واقع سرزنش بعضی از آن زنان پیغمبر است که با رفتارشان باعث چنین عکس العملی از سوی پیامبر شدند. نقل شده که موضوع، مربوط به روابط خانوادگی بوده است.

بعد از ادامه مطلب در چند آیه بعدی، با ذکری از قیامت و عذاب دوزخ به توبه، فرمان جهاد با کفار و منافقین و سختگیری با آنان می‌دهد و در پایان، به عنوان نمونه‌ای از همسران ناشایسته، از زن نوح، لوط یادکرده و زن فرعون و حضرت مریم را به عنوان الگوهای تعهد و ایمان و عمل و عفت، معرفی می‌کند.

سوره تحریم مدنی است و در سال10 هجری نازل شده و12آیه دارد.

67. ملک (فرمانروائی)

فرمانروائی و حکومت در دست خدای تواناست. با این فراز، سوره شروع می‌شود. از خدا و توحید و خلقت زمین وآسمان و حیوانات، سخن می‌گوید، و از روز قیامت و پاداش و کیفر، و نعمت و نقمت خدا یاد می‌کند. هدف کلی سوره، بیان ربوئیت و تدبیر عام خداوند نسبت به عالم است.

این سوره، بعد از سوره طور، در سال 7 بعثت در مکه نازل شده است و30 آیه دارد. به خواندن این سوره، زیاد سفارش شده است و به سوره «تبارک» هم معروف است.

68. قلم

در آیه‌ های اول سوره، خدا به «قلم» و «آنچه می‌نویسند» سوگند یاد کرده است.

سوگند به قلم و نوشته، از دین پیامبری که «امی» و درس ناخوانده است، و در میان قوم خود از سوی مخالفین به جنون و دیوانگی متهم شده، اعجاز دیگری از آیات قرآنی است.

بعد از سوره «علق» نازل شده و بعضی گفته‌اند که دومین سوره نازله است.

این سوره، ضمن دفع اتهام جنون از پیامبر و تاکید روی رسالت او، فرمان اعراض از آنان را می‌دهد. بعد از مقداری بیان آخرت و بهشت و کیفرها، فرمان صبر و استقامت می‌دهد. آیه معروف «وان یکاد...» که برای دفع نظرهای بد است در آخر این سوره می‌باشد.

52 آیه دارد و در اوائل بعثت در مکه نازل شده است.

69. حاقه (آنچه سزاوار ومسلم وحق است)

«حاقه» یکی از نامهای قیامت است. قاطع وکوبنده و حتمی و بی کمترین تردید، و اساساً خود قیامت، حق است و بدون معاد، زندگی وآفرینش و حیات، پوچ و لغو خواهد بود.

این کلمه در سه آیه اول سوره تکرار شده و سپس به توصیف قیامت، و امت‌های گذشته و باز هم قیامت و وحی و نبوت پرداخته است.

در روایات آمده که این سوره درباره حضرت علی (ع) نازل شده. او هم حقی بود که تکذیب کنندگان و مخالفینی داشت.

این سوره آهنگین و پر طنین با 52 آیه در سالهای3 یا 4 بعثت در مکه نازل شده است.

70. معارج (نردبان ها، رتبه‌های بالابرنده)

در آیه 3 و4، از خدا با نام «صاحب معارج» یاد شده است که فرشتگان و روح به سوی او بالا می‌روند.آری خداوند، برای معارج و تعالی وجودی انسان‌ها برنامه‌های تربینی‌ فراوانی (در تکوین و تشریع) قرار داده است.

محور اصلی سوره، روی قیامت و معاد است و این اصل اعتقادی دگرگونسار و تربیت کننده بعنوان عاملی جهت کنترل و تقوا معرفی شده است.

44 آیه دارد و در اوائل بعثت در مکه نازل شده است.

ادامه دارد.