76. دهر (روزگار، دوران)

در آیه اول اشاره به «روزگاری» می‌کند که بر«انسان» گذشته، و او چیزی نبود که یاد شود. از آن پس اشاره به خلقت انسان، و قرار گرفتن او بر سر دو راهی «شکر». «کفران» می‌نماید.

از آنجا که محور این سوره، انسان است و عملش و اخلاصش و ایثارش و عاقبت کارش در قیامت و نعمت‌های خوب برای نیکان، نام دیگر این سوره «انسان» است.

این سوره به نام «هل اتی» هم مشهور است. چونکه با این کلمه آغاز شده است.

این سوره در مدینه نازل شده و بنا به روایات، در ستایش از علی و فاطمه (ع) است که به خاطر نذرشان، سه روز روزه گرفتند و هنگام افطار، غذای ساده خویش را به مسکین و یتیم و اسیر، ایثار کردند (آیه 8) و خود با آب افطار نمودند. درآیات بعد، از نعمتهای خداوند برای اهل بهشت، و پاداش نیکیها در آخرت، یاد شده و فرمان صبر و مقاومت داده است.

دارای 31 آیه است و بعد از «الرحمن» نازل شده است.

77. مرسلات (فرستاده شده‌ها)

منظور از مرسلات (که در نخستین آیه خداوند به آنها قسم یاد کرده است) یا فرشتگانی است که پیاپی برای فرودآوردن وحی الهی به پیامبران فرستاده می‌شوند، یا تندبادهائی است که فرستاده می‌شوند. علائمی از بروز قیامت و توصیفی از محشر بیان شده است.

تاکید اصلی این سوره روی قیامت است و مکرراً تکذیب کنندگان بیم داده می‌شوند آیه«وَیل یَومَئذِ للمکذبینَ» در این سوره 10 بار تکرار شده است و صحنه‌هائی از دنیا وآخرت و حقائق هستی درآن بیان شده است.

در سال دوم بعثت در مکه در غاری در «منا» نازل شده است (بعد از سوره همزه) و50 آیه دارد.

78. نبأ (خبر)

خبر مهم و بزرگ قیامت که مردم درباره‌اش از یکدیگر «سوال» می‌کنند، در آیات اول سوره بیان شده است. در بعضی روایات، این نبا به علی (  ‎ع) تاویل شده است. (المیزان ج 20 ص 261).

نام دیگر سوره، «عم» است یعنی «از چه؟» زیرا سوره با این کلمه آغاز می‌شود و نام سومش، «تساول» می‌باشد، یعنی «از هم پرسیدن». به نام «معصرات» هم ذکر شده است (که در آیه 14آمده).

محور اساسی این سوره، ضرورت و حتمیت قیامت، و استدلال برآن توصیف آن می‌باشد. چون خبر از نظامی متقن و استوار می‌دهد، بعنوان نمونه‌ای از آن، برخی از نظامهای طبیعت در مورد شب و روز و کوه و گیاه و زمین و... را بیان می‌کند و آن روز حق را که تخلف ناپذیر است و مایه حسرت و ندامت کافران، به یادها می‌آورد.

بعد از سوره معارج در سال دوم بعثت در مکه نازل شده و دارای 40 آیه می‌باشد.

79. نازعات (آنها که از روی قوت می‌کشند)

خداوند در نخستین آیه به نازعات قسم خورده است. نازعات، فرشتگانی هستند که جان مردم را می‌گیرند، یا روح کافران را به شدت قبض می‌کنند، یا ستاره‌هائی هستند که از افقی غایب شده ودر افق دیگر پیدا می‌شوند.

در هر صورت خداوند به فرشتگان، به عنوان واسطه‌هائی در تدبیر امور جهان سوگند یاد کرده و اهمیت نقش آنها را بازگو می‌کند. بخشی از نبوت موسی و دعوت او از فرعون طغیان‌گر به سوی تزکیه و هدایت، نقل شده،آیه 15 به بعد.

و در ادامه، این سوره هم براساس آخرت وقیامت و اثبات آن و حالت مردم در بهشت و دوزخ می‌باشد و در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 46 آیه دارد. نزول این سوره بعد از سوره «نباء» است.

80. عبس (چهره در هم کشیده)

سوره عتاب وملامت است از اینکه ثروتمندان را بر ضعفا و مساکین مومن مقدم بدارند.

در حضور پیامبر جمعی از بزرگان قریش در مکه جمع بودند که نابینائی بنام «ابن ام مکتوم» وارد شد. با ورود او یک نفر به جهت ناراحتی از ورودش، چهره در هم کشیدو عبوس شد (آن یکنفر یا پیامبر بود یا مردی از بنی امیه: بنا به اختلاف روایات) خداوند از این نحوه برخورد، انتقاد کرده و متذکر برخی نکات اخلاقی و تربیتی می‌شود.

سوره با یادی از مراحل خلقت انسان و نعمتهای خدا و حیات در زمین و سپس قیامت و چهره‌های خندان و اندوهگین درآخرت، ادامه و پایان می‌یابد نام دیگرش سوره «اعمی» (نابینا) است.

بعد از سوره پنجم، در سال دوم بعثت و در مکه نازل شده و دارای 43 آیه می‌باشد.

81. تکویر (در هم پیچیده شدن)

در هم پیچیده شدن خورشید، و تمام شدن نور‌آن به منزله پایان نظام این جهان و از علائم قیامت است که درآیه اول به آن اشاره شده است. سپس درباره انکشاف اعمال انسان درآن روز مطلبی دارد.

سوره تکویر (یا: کورت) بیشتر در مورد معاد است. و در قسمتی هم حمایت و تاییدی از پیامبر نموده و اتهامات را از او دفع می‌کند بعد از سوره «تبت»، در سال اول بعثت در مکه نازل شده و 29 آیه دارد.

82. انفطار (شکافته شدن)

این سوره هم، در مورد قیامت و سرانجام نیکان و بدان در بهشت و دوزخ می‌باشد و شکافته شدن آسمان، به معنای درهم ریختن این نظام قائم، باز هم پیش درآمدی بر رستاخیز و از جمله شرائط متصل به قیامت است. و از ثبت و ضبط دقیق اعمال هر انسان مطالبی دارد که توسط دوفرشته انجام می‌گیرد.

این سوره با 19آیه، بعد از «نازعات» در سال 3 بعثت در مکه نازل شده است.

83. مطففین (کم فروشان)

در آیه اول این سوره، نکوهش و هشداری به کم فروشان آمده است و برای اصلاح اقتصادی در جامعه، از زشتی این کار و بیان عقوبت‌های سخت اخروی برای آنان و برای تکذیب کنندگان و فاجران سخنانی گفته شده است.

و ستایشی هم از ابرار و صالحان.

این،آخرین سوره‌ایست که در مکه نازل شده و در واقع، در سفر هجرت پیامبر قبل از رسیدن به مدینه نازل گشته است و گویای کم فروشی و اختلال در وزن وکیلی است که مردم مدینه گرفتارش بودند. و 36 آیه دارد. بنام سوره «تطفیف» هم نقل شده است.

84. انشقاق (دوشقه شدن و شکاف برداشتن)

باز هم از علائم ظهور قیامت، درهم ریختن و پاره شدن نظام جهان بالا بیان شده است (آیه 1) آنچنانکه در سوره‌های تکویر و انفطار بیان شد.

این سوره هم مانند سوره‌های کوچک مکی، تکیه‌اش روی مبدء و معاد است و سیر انسان را به سوی خدا و سرنوشت ابدی‌اش درآخرت، و حساب و کتاب، بیان می‌کند.

بعد از سوره انفطار در مکه نازل شده و 25 آیه دارد.

85. بروج (برج‌ها)

در اولین آیه، به آسمانی که دارای برج‌هاست سوگند یاد شده است. برجهای آسمان، جایگاه و خط سیر ستارگان در آسمان است. بعضی هم آن را برجهای دوازده‌گانه فلکی دانسته‌اند. و در بعضی احادیث، دوازده برج به دوازده امام تاویل شده است.

در این سوره هشدار و تهدیدی است نسبت به کسانی که مومنین را تنها به جرم مومن بودن،آزار می‌دادند و این را بعنوان آزمایشی از سختیها و مشکلات در پیش پای مومنان در راه ایمان و اعتقاد می‌داند.

داستان «اصحاب اخدود» که درآتش سوختند- به جرم ایمان- و نیز سپاه فرعون و ثمود، و نمونه‌ای از مومنانی که در راه ایمان، برشدائد فرعونی صبر و مقاومت کردند بیان شده است تا امت محمد (ص) هم از استقامت آنان، درس صبر بیاموزند و نوید پیروزی به مسلمین داده شده است.

این سوره را، سوره پیامبران نیز گفته‌اند. بعد از سوره شمس و در اوائل بعثت در مکه نازل شده و22 آیه دارد.

ادامه دارد.